Fundacja rodzinna to nowy rodzaj osoby prawnej w Polsce, która – zgodnie z art. 2 ustawy o fundacji rodzinnej (weszła w życie w maju 2023 r.) – jest tworzona w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów.

Fundacja rodzinna, wzorowana na podobnych rozwiązaniach z innych krajów, ma ułatwić:

• odpowiednie zaplanowanie sukcesji, w pierwotnym założeniu przede wszystkim w kontekście firm rodzinnych, ale także w przypadku innego majątku rodzinnego,
• ochronę majątku, np. przed ryzykami biznesowymi, rozdrobnieniem na wypadek problemów z sukcesją,
• akumulację majątku,

a także umożliwić:

• rozsądne opodatkowanie, promujące inwestowanie i budowanie kolejnego majątku (dopóki nie wypłacasz świadczeń, to w praktyce nie ma podatku).

Od razu też warto zaznaczyć, że fundacja rodzinna nie jest dla każdego. Przykładowo, nawet jeśli ktoś posiada majątek (nieruchomości, firmy, kapitał), ale jego głównym celem jest jego konsumpcja i optymalizacja podatkowa, to nie zawsze fundacja rodzinna będzie dla niego najlepszym rozwiązaniem. Każdy przypadek wymaga indywidualnej analizy.

Fundacja rodzinna ma ułatwiać zaplanowanie sukcesji, ochronę majątku i jego akumulację.

Dlaczego fundacja rodzinna jest interesująca dla pośrednika

Generalnie, nieruchomości bardzo często stanowią dużą część majątku rodzinnego. Z tego powodu fundacja rodzinna w branży nieruchomości jest i będzie gorącym tematem.

Fundacje rodzinne staną się klientami pośredników – jako podmioty poszukujące, kupujące czy też sprzedające nieruchomości, a także jako wynajmujące nieruchomości (wynajem nieruchomości jest jedną z działalności dozwolonych dla fundacji rodzinnych). Na fakturach pośredników zaczną się więc pojawiać podmioty z F.R. w nazwie.

Fundacja rodzinna jest też dobrym sposobem na zaplanowanie sukcesji, ochronę i akumulację majątku przez samych pośredników, którzy przecież też mają kapitał, nieruchomości, firmy i… rodziny.

Fundator

Fundatorem może być tylko osoba fizyczna. Fundacja rodzinna może być ustanowiona przez więcej niż jednego fundatora. Jednak fundacja ustanawiana w testamencie może mieć tylko jednego fundatora.

Fundatorzy nie odpowiadają za zobowiązania fundacji rodzinnej. Fundatorzy wnoszą majątek i przestają być jego właścicielami. Nie dostają nic w zamian, więc te wniesione aktywa przestają podlegać pod ryzyka biznesowe, prawne czy podatkowe. Wniesione przestają też wchodzić do masy spadkowej, tj. przestają podlegać dziedziczeniu (podlegają jednak roszczeniom zachowkowym, ale tylko przez 10 lat).

Fundacja rodzinna odpowiada jednak solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem. Fundacja rodzinna odpowiada także za wykonanie powstałego po jej ustanowieniu obowiązku alimentacyjnego obciążającego fundatora.

Odpowiedzialność za zobowiązania powstałe przed ustanowieniem fundacji oraz zobowiązania alimentacyjne ogranicza się jednak do wartości mienia wniesionego przez fundatora.

fot. RDNE Stock project / pexels.com

Powstanie fundacji

W dużym skrócie, w celu powstania fundacji rodzinnej konieczne jest:

• złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie oraz ustalenie statutu (wszystkie dokumenty muszą mieć formę aktu notarialnego);
• sporządzenie spisu mienia (majątku) tworzącego fundusz założycielski;
• ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę albo statut;
• wniesienie funduszu założycielskiego, nie niższego niż 100 000 zł;
• wpisanie do rejestru fundacji rodzinnych.

Majątek

Majątek fundacji rodzinnej powstały na skutek wyposażenia jej przez fundatora będzie stanowić fundusz założycielski.

Majątkiem fundacji będą też:

• wypracowane zyski,
• majątek nabyty w zamian za majątek dotychczas posiadany,
• otrzymane darowizny.

W spisie mienia zamieszcza się wszystkie rzeczy i prawa majątkowe wniesione przez fundatora albo inne osoby. Dla celów opodatkowania PIT w spisie mienia określa się proporcję wartości mienia wniesionego do fundacji rodzinnej przez każdego z fundatorów lub przez fundację rodzinną.

Majątek fundacji rodzinnej mogą stanowić m.in.:

• nieruchomości,
• udziały/akcje w spółkach,
• papiery wartościowe (np. akcje, ETF),
• środki pieniężne, w tym waluty obce.

Statut i organy

Statut jest, w mojej opinii, najważniejszym dokumentem fundacji rodzinnej. Są w nim uregulowane najważniejsze aspekty dotyczące funkcjonowania fundacji rodzinnej oraz jej organów.

Najważniejszym dokumentem fundacji rodzinnej jest jej statut.

Statut określa m.in. nazwę, siedzibę, cel, beneficjentów, zasady określania uprawnień tych beneficjentów, czas trwania, zasady funkcjonowania organów, zasady zmiany statutu, wytyczne dotyczące zarządzania i inwestowania majątkiem i inne kwestie, które fundator chciałby w nim zamieścić.

Organami fundacji rodzinnej są kadencyjne: zarząd, rada nadzorcza oraz zgromadzenie beneficjentów.

Rada nadzorcza jest fakultatywna, ale – gdy liczba beneficjentów przekracza 25 osób – jest obowiązkowa.

Beneficjenci

Beneficjentów, oraz ewentualnie sposób ich określenia, wyznacza wola fundatora, wyrażona w statucie.

Beneficjentem może być:

• osoba fizyczna, w tym także sam fundator,
• organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego (OPP).

Fundacja spełnia świadczenia na rzecz beneficjentów poprzez przekazywanie środków pieniężnych, a także – ewentualnie – innych składników majątku, np. rzeczy lub prawa, a także poprzez oddawanie beneficjentowi majątku do korzystania, np. mieszkania w celach mieszkaniowych.

fot. Askar Abayev / pexels.com

Działalność gospodarcza

W skrócie można powiedzieć, że fundacja jest takim „pasywnym quasi-funduszem inwestycyjnym”, a nie podmiotem do prowadzenia działalności gospodarczej. Nie nadaje się więc np. do świadczenia usług pośrednictwa, robienia flipów, sprzedaży online czy innych aktywności, które standardowo robimy w ramach firmy. Fundacja rodzinna dobrze sprawdzi się natomiast jako udziałowiec lub akcjonariusz spółki robiącej ww. biznes na nieruchomościach, np. pośrednictwo.

Fundacja rodzinna wykonuje działalność gospodarczą w ograniczonym zakresie:

• zbywanie mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia,
• najem, dzierżawa lub udostępnianie mienia do korzystania na innej podstawie,
• przystępowanie i uczestnictwo w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielniach oraz podmiotach o podobnym charakterze mających swoją siedzibę w kraju lub za granicą,
• nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze,
• udzielanie pożyczek podmiotom powiązanym,
• obrót zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej,
• produkcja rolna i gospodarka leśna wyłącznie w związku z prowadzonym gospodarstwem rolnym.

Fundacja rodzinna może wykonywać działalność wykraczającą poza dopuszczalny zakres, ale dochody z tej działalności będą opodatkowane „karnym” CIT-em 25%.

Opodatkowanie

Wniesienie aktywów do fundacji rodzinnej nie będzie opodatkowane PIT i CIT (ale uwaga na VAT – ten podatek może ewentualnie wystąpić!).

Dochód osiągany przez fundację z działalności dopuszczalnej w fundacji rodzinnej będzie zwolniony z podatku dochodowego, za wyjątkiem tzw. podatku minimalnego od dochodów z budynków.
Dochody z działalności wykraczającej poza dopuszczalny zakres będą opodatkowane CIT-em 25%.

W momencie wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów pojawi się CIT w wysokości 15%. Podatnikiem będzie fundacja. Warto zauważyć, że podatek jest naliczany od przekazanego lub postawionego do dyspozycji świadczenia, w związku z tym w momencie wypłaty np. 1000 zł beneficjentowi, fundacja odprowadza 150 zł podatku (czyli musi dysponować kwotą 1150 zł).

W przypadku mienia otrzymanego w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej CIT będzie wynosił także 15%, przy czym przychód odpowiadający wartości mienia otrzymanego pomniejsza się o wartość podatkową mienia wniesionego przez fundatorów.

Dodatkowo, stawka CIT 19% będzie miała zastosowanie do osiąganych przez fundację rodzinną przychodów z najmu/dzierżawy przedsiębiorstwa, jego zorganizowanej części czy składników majątku. Dotyczy to najmu/dzierżawy na rzecz podmiotów powiązanych (uwaga, granica udziałów i praw w tym wypadku wynosi 5, a nie 25%), o ile te składniki majątku będą służyły prowadzeniu przez nich działalności.

W pewnych okolicznościach może pojawić się CIT w wysokości 15% od ukrytych zysków.

Świadczenia wypłacone beneficjentom – najbliższym fundatora, czyli zaliczanym do tzw. grupy zerowej w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn, albo otrzymane przez nich w wyniku rozwiązania fundacji mienie, będą zwolnione z PIT.

W przypadku beneficjentów z I i II grupy podatkowej PIT wyniesie 10%, a w przypadku beneficjentów z III grupy podatkowej będzie to 15%.

Jeśli fundacja będzie miała więcej niż jednego fundatora, trzeba będzie liczyć proporcje, żeby prawidłowo określić, jaka część danego świadczenia będzie opodatkowana PIT-em 10 lub 15%. Z tego powodu fundacje rodzinne z dwoma i więcej fundatorami (nie będącymi w swojej grupie zerowej) będą raczej rzadkością.

Fundacja może być podatnikiem VAT zwolnionym lub czynnym i z punktu widzenia podatku od towarów i usług nie jest specjalnie traktowana (czyli rozlicza VAT tak jak każdy inny podatnik).

Podsumowując, największą zaletą „podatkową” fundacji rodzinnej jest fakt, że do momentu wypłaty świadczeń w praktyce nie powinien pojawić się podatek dochodowy. Może więc ona reinwestować 100% dochodu uzyskanego z posiadanego majątku (co sprzyja budowie i akumulacji tego majątku). W momencie wypłaty jakichkolwiek świadczeń najbliższym fundatora (z zerowej grupy podatkowej, czyli np. dzieciom, wnukom, rodzicom, rodzeństwu) pojawi się tylko CIT na poziomie 15%. Oznacza to, np. że:

• efektywny podatek np. przy wypłacie pieniędzy uzyskanych z najmu nieruchomości posiadanych przez fundację wyniesie ok. 13% od dochodu,
• efektywny podatek przy wypłacie pieniędzy uzyskanych z dywidend od posiadanej przez fundację sp. z o.o. wyniesie 20,87%.

Wady i ryzyka

Ustawa o fundacjach rodzinnych nie jest doskonała, ale generalna jej ocena jest dobra.

Jakie ma wady oraz na jakie ryzyka warto zwrócić uwagę:

• ryzyko, że ustawodawca zmieni w przyszłości warunki działania fundacji rodzinnej, np. wysokość ich opodatkowania;
• roszczenia zachowkowe są możliwe przez 10 lat;
• formalności rejestracyjne i pełna księgowość (co oznacza pewne koszty);
• skomplikowane i mniej korzystne opodatkowanie, gdy fundacja ma więcej niż jednego fundatora;
• obowiązkowy audyt co najmniej raz na 4 lata (dodatkowy koszt);
• odpowiedzialność za zobowiązania fundatora powstałe przed jej ustanowieniem (ale tylko do wysokości włożonego przez fundatora majątku), a w przypadku obowiązku alimentacyjnego także za ten obowiązek powstały po ustanowieniu fundacji rodzinnej;
• ograniczone możliwości zaciągania zobowiązań zewnętrznych, np. kredytów.

Zapewne w miarę poznawania tego nowego tworu, jakim jest fundacja rodzinna, pojawią się także kolejne niuanse czy problematyczne kwestie.

Jeśli potrzebujesz więcej informacji o fundacji rodzinnej, wejdź na wynajmistrz.pl/fundacja-rodzinna

Treści umieszczone w artykule są indywidualnymi interpretacjami i poglądami jego autora. Nie stanowią porad podatkowych ani prawnych.

Grzegorz Grabowski - Założyciel i współwłaściciel kancelarii księgowo-podatkowej Wynajmistrz.pl wyspecjalizowanej w obsłudze klientów z branży nieruchomości (w tym fundacji rodzinnych), autor bloga Wynajmistrz.pl oraz książek o podatkach w nieruchomościach, wydawca książek o inwestowaniu, nieruchomościach i podatkach. Prowadzi szkolenia, tworzy kursy online dla inwestorów oraz przedsiębiorców, sam inwestuje w nieruchomości w Polsce i za granicą.